ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΕΝΔΟΡΑΜΑ '22

"Ναυάγια και Ενάλιες Αρχαιότητες"

Συγχρόνως με την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους, αρχικά τα αρχιπελάγη και μετά τα πελάγη, oι θάλασσες και τέλος οι ωκεανοί εξελίχτηκαν από εμπόδια, σε δρόμους επικοινωνίας πολιτισμών. Ήδη από την πρώιμη παλαιολιθική εποχή, οι άνθρωποι εγκαθίστανται και «κατακτούν» αρχικά την παράκτια ζώνη και στη συνέχεια εξερευνούν τη θάλασσα. Η παράκτια ζώνη με την άμεση πρόσβαση στο θαλάσσιο πλούτο, τις ήπιες κλιματικές συνθήκες, τη μεγάλη βιοποικιλότητα, τη δυνατότητα ναυσιπλοΐας και την ευκολία στην ανταλλαγή προϊόντων συγκεντρώνει ήδη από την παλαιολιθική εποχή έως και σήμερα, μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες και συνεπώς φιλοξενεί μνήμες της εξέλιξης των πολιτισμών. Καθώς οι ακτές είναι το αποτέλεσμα της αέναης μάχης της θάλασσας με τη ξηρά είναι εντόνως μεταβαλλόμενα περιβάλλοντα. Οι μεταβολές αυτές μπορεί να έχουν βραχυπρόθεσμο ή μακροπρόθεσμο χαρακτήρα και να είναι συνέπειες παραγόντων παγκόσμιας ή τοπικής κλίμακας. Εξαίρετο παράδειγμα τέτοιων μεταβολών είναι η σταδιακή καταβύθιση αρχαίων και ιστορικών παράκτιων τοπίων, τα τελευταία 20 χιλιάδες χρόνια, ως επακόλουθο της κλιματικής βελτίωσης, της τήξης των πάγων και της σταδιακής ανύψωσης της θαλάσσιας στάθμης, μετά τη λήξη της τελευταίας παγετώδους περιόδου. Αυτές οι υποβρύχιες, πλέον, θέσεις αποτελούν μεγάλης σημασίας γεω-αρχαιολογικά αρχεία πληροφορίας για την εξέλιξη της παράκτιας παλαιογεωγραφίας καθώς και για την αλληλοεπίδραση του ανθρώπου και του περιβάλλοντος.

Ήδη από την εποχή των Νεάντερταλ, είχε αναπτυχθεί ναυσιπλοΐα και είχαν επιτευχθεί μικρής κλίμακας μεταναστεύσεις ενώ στις επόμενες δεκάδες χιλιετίες οι θαλάσσιοι δρόμοι πύκνωσαν, έγιναν «θαλάσσιες γέφυρες» ενώνοντας πολιτισμούς αλλά και μεταφέροντας προϊόντα. Πολλά θαλασσινά ταξίδια δεν έφτασαν ποτέ στον προορισμό τους και κατέληξαν σε ναυάγια που σήμερα αναπαύονται στον βυθό των θαλασσών, από τα ρηχά νερά μέχρι τα αβυσσικά βάθη. Τα ναυάγια αποτελούν εξαιρετικές «χρονοκάψουλες» και η μελέτη τους οδηγεί στην ανάπλαση σημαντικού μέρους του αρχαίου κόσμου.

Η αλματώδης εξέλιξη της θαλάσσιας τεχνολογίας, τις τελευταίες δεκαετίες, απέδωσε στην κατασκευή εξελιγμένων ηχοβολιστικών συστημάτων, υποβρύχιων οχημάτων ακόμη και αυτόνομων οχημάτων επιφανείας και βυθού. Οι έρευνες, πλέον, αποδίδουν και εντοπίζουν ακίνητες (οικισμοί, λιμάνια) και κινητές (ναυάγια) μαρτυρίες της ανθρώπινης δραστηριότητας στον θαλάσσιο πυθμένα, φέρνοντας στην επιφάνεια μια πλούσια υποθαλάσσια πολιτιστική κληρονομιά. Τείνει, μάλιστα, να σχηματίσει ένα νέο επιστημονικό πεδίο, το οποίο θα μπορούσε να περιγράφεται κάτω από τον τίτλο «Θαλάσσια Γεωαρχαιολογία».

Εισηγητής: Γεώργιος Παπαθεοδώρου, Καθηγητής Γεωλογικού Τμ. Παν. Πατρών


Στο πλαίσιο αυτής της ομιλίας θα παρουσιαστούν θαλάσσιες γεωαρχαιολογικές έρευνες που πραγματοποιεί το Εργαστήριο Θαλάσσιας Γεωλογίας & Φυσικής Ωκεανογραφίας (Oceanus-Lab) του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών στα Ελληνικά αρχιπελάγη αλλά και στην ανατολική Μεσόγειο Θάλασσα.